کودک و آداب سپاسگزاری

به قلم :محمدمهدی مقدم ؛ کارشناس فرهنگی، مذهبی

تحریریه زندگی آنلاین : در یکی از پیام‌رسان‌ها، با ویدئویی مواجه شدم که نشان می‌داد کودک خردسالی با دریافت هدیه کوچکی به شور و وجد آمده و از مادرش بسیار سپاسگزاری می‌کند. یک سنجاق مو، و آن همه تشکری که از قلب کودک برخاسته و شادمانه به زبانش جاری می‌شود، هر بیننده‌ای را متحیر می‌ساخت. در نقطه مقابل، ویدئوی دیگری را مشاهده کردم که کودکی با دریافت هدیه بزرگی چون بهترین اسباب‌بازی‌ها و حتی آی‌پد و...، نه تنها لب به سپاس نمی‌گشود، که با بی‌تفاوتی و قدرناشناسی‌اش نشان می‌داد که چقدر با «ادب سپاسگزاری» بیگانه بوده و چیزی از ضرورت «تشکر» درک نکرده است.و صد البته حتما ویدئوهای گسترده دیگری نیز که در خصوص نحوه سپاسگزاری کودکان ژاپنی، به‌ویژه در مدارس آن کشور، در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، مایه شگفتی و تفکر هر صاحب اندیشه‌ای است.همانطور که بارها مورد تأکید قرار گرفته، نگاه تیزبین کودک، نگاهبان رفتار اوست. کودک، باید «سپاس» ببیند تا آن را پاس بدارد. باید بسیار «تشکر» بنگرد تا جزئی از شاکله وجودی و خصائصش شود. باید مدام آداب «سپاسگزاری» را در اطرافیانش مشاهده کند تا مؤدب به این ادب ارزنده گردد. پدر و مادری که خود از به زبان آوردن یک «ممنونم» ساده عاجزند و در برابر لطف‌ها، محبت‌ها و خدمت‌هایی که برایشان صورت می‌پذیرد، سپاسگزاری به موقع و به اندازه را بجا نمی‌آورند، جز آموزگارانِ ناسپاسی نیستند و هرگز آداب «شکر» و «تشکر» را در فرزندان خویش نهادینه نمی‌سازند. کودکی که در فضایی آکنده از سنت حسنه شُکر پیوستۀ زبانی و عملی از خالق و مخلوق رشد کند، لاجَرَم شاکر و سپاسگزار بار آمده و در قدردانی و قدرشناسی، دچار کوتاهی و نقصان نخواهد شد.

بیشتربخوانید:

چگونه پسر خوبی تربیت کنیم؟

سپاسگزاری در کلام وحی

آیات و روایات بی‌شماری به چیستی، چرایی و چگونگی «ادب سپاسگزاری» اشاره دارند که در ادامه، به برخی از آنها اشاره می‌شود.

در قرآن حکیم آمده است:

«مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم؛ و مرا سپاس گزارید، و نعمت‌هاى بی‌شمار مرا ناسپاسى نکنید» (بقره/152).

«خداوند داراى بخششى بزرگ و بسیار بر مردم است، ولى بیشتر مردم سپاس نمی‌گزارند» (بقره/243).

«اگر شما مردم در زندگى خود، سپاس خدا و نعمت‌هاى او را بجا آورید و حقیقتا به پروردگار خویش، ایمان و باور داشته باشید، خدا می‌خواهد با عذاب شما چه کند؟ و خداوند هماره قدرشناس و دانا است» (نساء/147).

«خدا قصد ندارد بر شما سخت بگیرد و برایتان تنگنایى پدید آورد، بلکه بر آن است تا با دعوت به برپا داشتن نام و یادش، شما را پاک ساخته و نعمت خود را بر شما تمام گرداند، باشد که او را سپاس گزارید» (مائده/6).

«اگر شکر نعمت به جای آورید، بر نعمت بخشیدن به شما می‌افزایم و اگر کفران کنید، از امداد و یاری و نعمت‌بخشی من محروم می‌شوید و این عذابی بسیار سخت بر شما خواهد بود» (ابراهیم/7).

بیشتربخوانید:

8مولفه برای فرزندپروری و تربیت صحیح

عمری که به نعمت می‌گذرد

در روایت است که امام رضا علیه‌السلام فرمودند: «از خدا حیا کنید و نسبت به او تواضع و شکر و حمد بجا آورید، چراکه در بنی‌اسرائیل مردی بود که شبی در خواب دید کسی به او گفت، نصف عمرت در وسعت رزق و روزی هستی، انتخاب کن نصف اول عمرت باشد یا نصف آخر. مرد گفت صبر کن تا با همسرم مشورت کنم و بعد پاسخ گویم. صبح که از خواب بیدار شد به همسرش گفت: دیشب فردی به من خبر داد که نصف عمرت در رفاه خواهی بود و مخیری انتخاب کنی که نصف اول باشد یا نصف آخر و من مهلت خواستم تا با تو مشورت کنم، حال تو انتخاب کن. همسرش گفت: نصف اول را انتخاب می‌کنیم. مرد پذیرفت و آنگاه دنیا به او روی آورد و هرچه نعمت بر او بیشتر می‌رسید، همسرش می‌گفت به فلان همسایه و فلان فامیل و فلان دوست که محتاجند کمک کن؛ و این روش آنها بود، هر وقت نعمتی خداوند به آنها می‌داد، صدقه می‌دادند، شکر می‌کردند و بخشش می‌نمودند. تا اینکه شبی در خواب دید که به او گفتند نصف عمرت که باید در رفاه باشی تمام شد. مرد صبح به همسرش گفت: دیشب مرا خبر دادند که نصف عمرت که باید در رفاه باشی تمام شده است. همسرش گفت: خداوند به ما نعمت داد و ما شکرش را بجا آوردیم و خدا وعده داد، که اگر شکر نعمت کنید، نعمت شما زیاد می‌شود و او اولی به وفا است. پس به آن مرد خبر دادند که گفته همسرت درست است و نصف دیگر عمرت را نیز در رفاه خواهی بود، زیرا که شکر نعمت کردی و حق نعمت ادا نمودی» (مشکاه‌الانوار، ص45).

آری! حقیقت شُکر، اظهار نعمت است و حقیقت کفر، اخفای آن. شکر یعنی به ظهور و بروز رساندن و مخفی و نابود ننمودن نعمت‌ها و محبت‌ها. شکر به این است که انسان علاوه بر سپاسگزاری زبانی، در عمل نیز، نعمت را به موقع، به اندازه و در محل خودش به کار ببرد و با گفتار و کردار خویش، شکر نمودن را نسبت به خداوند و خَلقی که واسطه آن لطف و نعمت شده‌اند، نشان دهد.

تشکر از خلق، تشکر از خدا است

پیامبر گرامی اسلام صلی‌ا... علیه و آله و سلم می‌فرمایند: «کسی که از مردم، در برابر خدمات و محبت‌های آنها، سپاسگزاری نکند، خدا را سپاسگزاری نکرده است» (الفقیه، ج٢، ص٣٤٣).

امام سجاد علیه‌السلام فرمودند: «روز قیامت خداوند متعال به بعضی از بندگانش می‌گوید: آیا شکر فلان کس را به‌جای آوردی؟ عرض می‌کند: پروردگارا! من شکر تو را به‌جای آوردم، خداوند می‌فرماید: چون شکر او را به‌جا نیاوردی، شکر مرا هم به‌جا نیاورده‌ای! سپس افزود «شکرگزارترین شما در پیشگاه خدا کسی است که از نعمت‌ها و زحمات مردم، بیشترین قدردانی و شکرگزاری را به عمل آورد» (الکافی، ج2، ص99، ح30).

بی‌گمان مهم‌ترین نقش در شکل‌گیری صفت سپاسگزاری در فرزند، به عهده والدین او است. مادری که قدردان زحمات مرد خانه است و پدری که در قدرشناسی از زحمات زن خانه، کوتاهی نمی‌کند، قطعا الگوهای مناسب برای کودکان خود هستند. والدینی که در موقعیت‌های مختلف گاه و بیگاه، و حتی زمان‌های منظم شبانه‌روز، لب به حمد و ثنای پروردگار و نیز، تشکر از یکدیگر می‌گشایند، در حقیقت در حال تراشیدن تندیسی خوش‌تراش و گرانقدر از «ادب سپاسگزاری» در وجود فرزندان خویش هستند.

بیشتربخوانید:

کودک ؛ بازی و تربیت اخلاقی

معجزه سپاسگزاری

راز تشکر در لبخند رضایت است. تشکر با لبخند شکوفا می‌شود و با محبت در وجود مخاطبان خویش، به‌بار می‌نشیند. تشکری که از عمق دل باشد، توأم با تبسمی خواستنی و محبتی خواسته‌شدنی است که چون خاستگاهش قلب است، پس بر قلوب کوچک و بزرگ خانواده، آثار تربیتی مافوق تصور دارد و معجزه‌ای بزرگ را رقم می‌زند.

«مگر نه آنکه پاسخ نیکی و محبت، نیکی و محبت است» (الرحمن/٦٠)؛ «مگر نه آنکه خدا خود پاداش شاکران را به عهده گرفته است» (آل‌عمران/144)؛ پس شاکران به ازای نعمت‌های فراوان پروردگارشان که هیچ کس را توان شکر آن نیست، راه تشکر را به راه فنای در منعم ازلی و ابدی خود می‌بینند و این سپاس و ستایش هماره را با نشاط و محبتی که در زبان و عمل نشان می‌دهند، در میان خانه و خانواده خویش منتشر می‌سازند.

فرزند اگر ببیند همکاری، یاری، مهربانی و سپاسگزاری پیوسته پدر و مادر در حق یکدیگر را؛ فرزند اگر ببیند شکرگزاری مدام والدین نسبت به خالق را؛ فرزند اگر ببیند به سجده افتادن‌های شاکرانه و رضایتمندانه بزرگ‌ترهای خویش در برابر خداوند بزرگ را؛ فرزند اگر ببیند تشکر خالصانه و صادقانه در مقابل مهرورزی‌های مردمان را؛ خواه ناخواه از کوزه درونش همان برون می‌تراود که در طی زمان، بارها و بارها به انحای گوناگون، در تار و پود وجودش ریخته و آمیخته شده است.

توان و توفیق شکرگزاری را نیز باید از صاحب اصلی نعمت‌ها و محبت‌ها یعنی خداوند حکیم و رحیم خواست، و باید بسیار مشق کرد این ادب والای انسانی و الهی را تا به اسوه‌ای نیکو برای اطرافیان، خصوصا فرزندان خویش بدل شد. امیرالمومنین امام علی علیه‌السلام در دعای کمیل می‌فرمایند: «اسئلک بجودک ان تدنینی من قربک و ان توزعنی شکرک» از تو می‌خواهم به بخشش و جودت که مرا به مقام قربت نزدیک کنی و سپاسگزاری و شکر به درگاهت را نصیبم گردانی.