شرکت مشاوره مدیریت «ایلیا» با شرح یک چالش تجربی و سناریوهای مواجهه با آن در کسبوکار خانوادگی تلاش کرده است، آزمون‌‌‌های رهبران سازمانی را در این مدل شرکت‌ها معرفی و راه عبور موفق را شرح دهد.
مقدمه
حامد، مدیرعامل نسل دوم یک کسبوکار خانوادگی، در تحقق تصمیم خود برای گذار از واردات به تولید، با مشکلاتی مواجه می‌شود.
حامد از نسلی است که ریشه‌‌‌های شرکتش عمیقا در حوزه بازرگانی است و پدرش سال‌ها، یک شرکت موفق را اداره کرده است. حامد به دلیل شم تجاری خوبش به نسبت سایر اعضای خانواده، به عنوان مدیرعامل این کسبوکار انتخاب شد و در دوران حضورش دارایی‌‌‌های شرکت را به سه برابر افزایش داد.
با آغاز جهش ویروس کرونا، روندهای بازار و رفتار مصرف‌کنندگان تغییر کرد. رقبا با رویکردهای جدید به انتخاب محصولات پرداختند و این امر باعث از دست دادن بخشی از مشتریان شرکت شد.
با روبهرو شدن با کاهش سهم بازار، حامد تصور کرد که ایجاد خط تولید، با توجه به سلیقه‌‌‌های مصرف‌کنندگان می‌تواند پایه موفقیت آینده کسب‌وکارش را تشکیل دهد.
سناریوی اول
با فروش برخی دارایی‌‌‌های شرکت و گرفتن یک وام، حامد پروژه خط تولید را یک سال است که آغاز کرده است. با این حال، اصرار او بر اینکه طراحی محصول را بر اساس سلیقه شخصی خود انجام دهد، منجر به شکست فروش شده است. در نیمه دوم سال، این پروژه با فروش‌های ناچیز روبهرو شده و مشتریان یا با قیمت‌های بالا از خرید منصرف شدند یا از عملکرد محصول راضی نیستند.
به دنبال این شکست، حامد، برادر خود را مسوول این اتفاق می‌‌‌داند و سرمایه‌گذاری ناکافی را دلیل این شکست تلقی می‌کند. این تفاوت باعث بروز تنش‌‌‌های بیشتر بین دو برادر شده که یکی از ادامه واردات و دیگری از تولید محصول حمایت می‌کند. در همین حال، قیمت خرید مواد اولیه به سرعت افزایش یافت و ناپایداری بیشتری در بین نیروی انسانی شرکت در حال رخ دادن است.
این سناریو نشان می‌دهد که گذار از واردات به تولید در یک کسبوکار خانوادگی می‌تواند یک چالش دشوار باشد. عوامل مختلفی می‌توانند به شکست چنین پروژه‌‌‌ای بینجامند، از جمله:
• عدم‌درک صحیح از نیازهای بازار و ترجیحات مصرف‌کنندگان
• اصرار بر اعمال سلیقه شخصی در طراحی محصول
• عدم همراستایی اعضای خانواده در فرآیند تصمیم‌گیری و استراتژی
در این مورد، حامد با عدم‌درک صحیح از نیازهای بازار و اصرار بر اعمال سلیقه شخصی خود، پروژه توسعه را با شکست مواجه کرده است و علاوه بر این، تنش‌‌‌های خانوادگی نیز به ناپایداری سازمانی و تشدید مشکلات دامن زد.
سناریوی دوم
با آغاز جهش ویروس کرونا، چشم‌‌‌اندازهای بازار و رفتارهای مصرف‌کنندگان تغییر کرده است. رقبا با رویکردهای جدید به انتخاب محصولات پرداخته‌‌‌اند و این امر باعث از دست دادن بخشی از مشتریان شرکت شده است.
حامد، با آگاهی از این تغییرات، به این نتیجه رسیده که باید کسبوکار خود را به سمت تولید محصولات با توجه به سلیقه‌‌‌های مصرف‌کنندگان تغییر دهد. او با دوستان و همکاران صنعتی خود مشورت می‌کند.
مهم‌ترین نتایج حاصل از مشورت به شرح زیر است:
• ضرورت رشد و توانمندسازی در سازمان: برای اینکه بتوانی با روندهای بازار و تقاضای مشتریان همراه باشی همواره نیازمند رشد و توانمندکردن شرکت خود هستی.
• ارزش مشورت با متخصصان صنعت: از تجربیات افراد برجسته صنعت که موفقیت‌‌‌های مرتبط داشتند استفاده کن و درس بگیر.
• لازمه پذیرش ریسک و آزمون و خطا کردن: تنها دیکته نانوشته غلط ندارد و هر تغییری، هزینه‌‌‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای هم همراه خود دارد که باید توان پذیرش آنها را داشته باشی.
حامد تصمیم می‌گیرد، با توجه به محدودیت‌های عملیاتی و منابع محدود برای آزمون و خطا، با مشاوری همکاری کند که در این مسیر هدایتگر او باشد.
مشاور پس از پیوستن به سازمان، با انجام یک بررسی جامع، بر سه پارامتر کلیدی تمرکز می‌کند:
• توانایی‌‌‌ها و تمایلات حامد و سایر تصمیم‌گیرندگان کلیدی
• قابلیت‌‌‌ها و مزایای شرکت نسبت به رقبا
• فرصت‌‌‌ها و روندهای بازار برای آینده نزدیک و دور.
مشاور پس از بررسی‌‌‌های خود، به حامد توصیه می‌کند که به جای تولید محصولات خود، به توسعه فعالیت‌‌‌های تجاری بین‌المللی بپردازد. این توصیه بر اساس عوامل زیر بود:
• توانایی حامد در زمینه بازرگانی و توسعه بازار
• مزیت رقابتی شرکت در زمینه واردات و صادرات
• فرصتهای موجود در بازارهای بین‌المللی.
حامد با پذیرفتن توصیه مشاور، فعالیت‌‌‌های تجاری بین‌المللی شرکت را توسعه می‌دهد. او با استفاده از مزایای شرکت، توانسته در بازارهای بین‌المللی به موفقیت‌‌‌های مطلوبی دست پیدا کند.
دو سال بعد...
در جلسه هیات‌مدیره، مدیر منطقه شورای همکاری خلیج فارس گزارش عملکرد سالانه را ارائه می‌دهد. درآمدها در بازار ایران در طول دو سال گذشته دو برابر شده و این موفقیت به کمک حامد و شرکت به دست آمده است.
تغییر استراتژیک حامد به سمت فعالیت‌‌‌های بین‌المللی؛ نهالی مثمر بوده است؛ که موارد زیر برخی از آنهاست:
• افزایش چابکی و انعطاف‌‌‌پذیری کسبوکار و توانمندی بهتر برای ربودن فرصتهای بازار
• ایجاد مدل‌‌‌های کسبوکار تطبیق‌‌‌پذیر با تغییرات اولویت‌‌‌های مشتریان
• توسعه پیوسته راهکارهایی برای رشد پایدار و هدفمند.
تحول کسب و کار خانوادگی حامد نشان می‌دهد که تطبیق استراتژیک در مقابل تغییرات بازار ضروری است. با پذیرش تحول و بهره‌‌‌گیری از نقاط قوت ذاتی، سازمان‌ها می‌توانند در مسیری به سوی رفاه پایدار حرکت کنند.
پس از مرور داستان بالا می‌‌‌خواهیم به این پرسش اساسی پاسخ دهیم که اساسا چرا کسبوکارهای خانوادگی باید به فکر تحول باشند؟
کسبوکارهای خانوادگی بخش مهمی از اقتصاد جهان را تشکیل می‌دهند. آنها اغلب دارای سابقه طولانی و ارزش‌‌‌های پایدار هستند. با این حال، کسبوکارهای خانوادگی نیز مانند سایر کسبوکارها، باید با تغییرات محیطی و فناوری سازگار شوند.
در مطالعه‌‌‌ای که توسط شرکت دیلویت انجام شده است، 56درصد از رهبران آینده کسبوکارهای خانوادگی اعلام کرده‌‌‌اند که استراتژی شرکت را تغییر خواهند داد. این تغییر استراتژی می‌تواند شامل موارد مختلفی مانند تغییر محصولات یا خدمات، تغییر بازار هدف، تغییر ساختار سازمانی یا تغییر فرهنگ سازمانی باشد.
با این حال، تمایل بسیار زیادی به یافتن تعادلی بین حفظ ارزش‌‌‌های خانواده از یک‌‌‌سو و اهداف توسعه‌‌‌ای در زمینه اقتصادی کسبوکار از سوی دیگر، در بین رهبران آینده دیده می‌شود.
این امر نشان می‌دهد که رهبران آینده کسبوکارهای خانوادگی به دنبال راه‌‌‌هایی برای توسعه کسب و کار خود هستند، بدون اینکه ارزش‌‌‌های خانواده را به خطر بیندازند.
«نقش مشاوران مدیریت در توسعه و تحول کسبوکارهای خانوادگی»، عنوان موضوعی بود که در اولین بخش از مقاله مورد بحث و بررسی قرار گرفت. بخش دوم مقاله به «تبیین ضرورت تحول در کسبوکارهای خانوادگی» و بررسی مزایای استفاده از مشاوره مدیریت در این مسیر اختصاص دارد.
در این بخش، به بررسی این پرسش می‌‌‌پردازیم که در صورت عدم تغییر در سازمان، با چه چالش‌‌‌هایی روبهرو خواهیم شد؟
به منظور پاسخ به این پرسش، پنج چالش کلیدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت:
بازار برای شما تصمیم می‌گیرد
اگر کسب و‌کار شما به تحول نیاز داشته باشد و اقدامی نکنید، بازار برایتان تصمیم خواهد گرفت. در این صورت، ممکن است فرصتهای رشد را از دست بدهید و حتی از بازار حذف شوید.
تاخیر در «تحول»؛ افزایش هزینه
هرچه دیرتر اقدام به تحول کنید، هزینه‌‌‌های آن بیشتر خواهد شد. دلیل این امر این است که در طول زمان، وضعیت محیطی کسبوکار تغییر می‌کند و نیاز به تحول بیشتر می‌شود.
بلوغ سازمانی متوقف می‌شود
اگر کسبوکار شما به تحول نیاز داشته باشد و اقدام نکنید، بلوغ سازمانی شما متوقف خواهد شد. در این صورت، کسب‌و‌کارتان از سایر کسب و کارهای هم‌‌‌صنف خود عقب خواهد ماند.
عدم‌ثبات رخ می‌دهد
عدم‌توسعه‌یافتگی می‌تواند باعث ایجاد تلاطم در کسبوکار شود و مدیران همیشه به دنبال راهکارهای فوری برای برون‌رفت از مسائل ضروری کوتاه‌مدت هستند.
نمی‌توان جایگاه مناسبی در بازار داشت
اگر کسبوکار شما به تحول نیاز داشته باشد و اقدام نکنید، نمی‌توانید جایگاه مناسبی در بازار داشته باشید و همیشه در تلاش برای ایجاد یک جایگاه مشخص در بازار خود خواهید بود که نیازمند هزینه و تلاش مکرر است.
و همچنین نتایج فراوان دیگری مانند افزایش بهره‌‌‌وری و کارآیی، ارتقای رضایت مشتریان، بهبود وفاداری و مشارکت پرسنل و کاهش هزینه‌‌‌های سازمان.
اگر تحول را به شکل مناسبی در سازمان پیش ببریم منجر به چه نتایجی خواهد شد؟
توسعه توانمندی‌‌‌ها برای گرفتن فرصت بازار
کسبوکارهای خانوادگی اغلب با چالش‌‌‌های رقابتی زیادی مواجه هستند. آنها باید برای بقا و رشد، توانایی خود را برای رقابت در بازار افزایش دهند.
تحول به کسبوکارهای خانوادگی می‌تواند کمک کند تا از دریچه‌‌‌ای جدید به فرصتهای بازار بنگرد و توانمندی‌‌‌های لازم برای بهره‌‌‌برداری از این فرصت‌‌‌ها را توسعه دهند.
ایجاد فضای مناسب برای پرورش نسل بعدی
کسبوکارهای خانوادگی اغلب با چالش انتقال مدیریت به نسل بعدی مواجه هستند. تحول می‌تواند با ایجاد فضای مناسب برای مشارکت و توسعه نسل بعدی، به تسهیل این پرورش کمک کند.
به‌روز شدن کسب و کار برای نسل جدید
کسبوکارهای خانوادگی اغلب توسط نسل‌‌‌های مختلف اداره می‌‌‌شوند. ممکن است نسل جدید دیدگاه‌‌‌ها و ارزش‌‌‌های متفاوتی نسبت به نسل قبل داشته باشد. تحول می‌تواند به کسبوکار کمک کند تا سازمانی سازگار با دیدگاه‌‌‌های نسل جدید شکل گیرد و از این طریق، جایگاه جدیدی را در بازار ایجاد کند.
فرصت رشد برای ذی‌نفعان
تحول می‌تواند به ذی‌نفعان کسبوکار، از جمله همکاران، مشتریان و سرمایه‌گذاران نیز فرصت رشد و توسعه بدهد. تحول می‌تواند به کسب و کار کمک کند تا این نقاط شناسایی و از آنها بهره‌‌‌برداری شود.
در ادامه، به بررسی نقش و اثر مشاوره مدیریت در تحول سازمانی می‌‌‌پردازیم و پنج محور اصلی را مرور می‌‌‌کنیم.
دیدگاه بیرونی و آگاهی از روند بازار
مشاوران مدیریت دارای دیدگاهی گسترده و عمیق به بازار و روندهای آن هستند. آنها از تحلیل داده‌‌‌ها، پژوهش‌‌‌ها و تجربیات گذشته بهره می‌‌‌برند تا به سازمان‌ها کمک کنند تا رویکردهای بهینه برای تحولات را انتخاب کنند و از فرصتهای جدید بهره‌‌‌مند شوند.
بهره‌‌‌وری بالا و کاهش هزینه‌‌‌ها
استفاده از مشاوره مدیریت به سازمان‌ها کمک می‌کند تا بهره‌‌‌وری بیشتری داشته باشند و هزینه‌‌‌ها را کاهش دهند. مشاوران با ارائه راهکارهای موثر و متناسب با نیازهای سازمان، از بروز اشتباهات و اتلاف منابع جلوگیری می‌کنند.
راهبری و تسهیل فرآیند تحول
یکی از وظایف اصلی مشاوران مدیریت، راهبری در فرآیند تحول است. آنها با راهنمایی و هدایت، اعتماد و انگیزه اعضای سازمان را بالا می‌‌‌برند و فرآیند تحول را به‌‌‌سرعت و به‌‌‌صورت موثر پیش می‌‌‌برند.
بهبود عملکرد و رقابت‌‌‌پذیری
تحولاتی که با همراهی مشاوران مدیریت اجرا می‌‌‌شوند، بهبود عملکرد سازمان و افزایش رقابت‌‌‌پذیری آن را به‌‌‌همراه دارند. مشاوره مدیریت می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا به‌‌‌صورت مداوم به دنبال نوآوری و به‌‌‌روزرسانی فرآیندها و روش‌های کاری خود باشند.
ایجاد توانمندی‌‌‌های داخلی
مشاوره مدیریت، به سازمان‌ها کمک می‌کند تا توانمندی‌‌‌های داخلی خود را برای مدیریت تحولات تقویت کنند. این امر باعث می‌شود که سازمان‌ها بتوانند به‌‌‌صورت مستقل و پایدار به تغییرات واکنش نشان دهند.
مشاوره مدیریت می‌تواند نقش مهمی در برابر چالش‌‌‌های پیاده‌سازی تحول در کسبوکارهای خانوادگی مانند: مقاومت در برابر تغییر اعضای سازمان، ابهام در طول مسیر تغییر و ریسک در هزینه‌‌‌های مالی و غیرمالی تغییر ایفا کند. مشاوران با ایفای نقش‌‌‌های متفاوتی مانند مشورت‌دهنده، مربی، تسهیل‌‌‌گر، میانجی، معلم، محقق، راهنما، هماهنگ‌کننده، پشتیبان و همراستا‌کننده به کسبوکارهای خانوادگی کمک می‌کنند تا از چالش‌‌‌های تحول عبور کنند و از مزایای آن بهره‌‌‌مند شوند.
جمع‌‌‌بندی
1. کسبوکارهای خانوادگی به واسطه داشتن سهم در اقتصاد جهانی، نقش موثری در زنجیره خلق ارزش صنایع مختلف دارند. همچنین تجربه نشان داده است که چرخه عمر کسبوکارهای خانوادگی معمولا طولانی‌‌‌تر از دیگر کسب‌و‌کارهاست. بنابراین ثبات و پایداری از اهمیت بالایی برای کسبوکارهای خانوادگی برخوردار است. برای حفظ بقای کسبوکارهای خانوادگی، باید وارثان شایسته‌‌‌ای پرورش یابند تا بتوانند کسبوکار را ابتدای امر حفظ کرده و در مرحله بعد رشد و توسعه دهند.
2. دنیای امروزه کسبوکارها با چالش‌‌‌های روزافزون به واسطه سرعت تغییرات محیطی روبه‌روست. بنابراین تغییر و تحول نه فقط به عنوان پروژه‌‌‌های مقطعی، بلکه به عنوان یک استراتژی و یک قابلیت باید در سازمان‌ها نهادینه شود. برای ایجاد چنین قابلیتی، باید تدابیر مدیریتی خاصی در راس کار قرار گیرند تا موازی با پیشبرد فعالیت‌‌‌های روزانه کسبوکار، بتوانند این قابلیت را ایجاد کرده و به عنوان عضوی موثر وارد پویایی سیستم سازمان کند.
3. مشاوره مدیریت به عنوان یک بازوی مدیریتی برای کسبوکارهای خانوادگی، دو توانمندی را برای این کسبوکارها فعال می‌کند:
• قابلیت تحول را در کسبوکار ایجاد می‌کند تا همواره سازمان بتواند مانند یک پادشکننده در برابر تغییرات محیطی به بقا و رشد خود ادامه دهد.
• کسب و کار را آماده تغییر نسل می‌‌‌سازد و جانشینان متناسب با سازمان را پرورش می‌دهد.
نویسندگان: مسعود ارشادی‌‌‌پور، سیدجواد عبادی‌‌‌نیا، محمدعلی حیدری